Garus Paweł (1867–1936), chłop śląski, bibliotekarz Tow. Czytelni Ludowych. Ur. 6 I we wsi Kryry w pow. pszczyńskim na Śląsku jako syn tamtejszego wójta. Przez 8 lat chodził do szkoły niemieckiej, gdzie wszelkimi sposobami starano się zastosować i do niego system germanizatorski, zaradziła jednak temu polska atmosfera domu rodzinnego G-a. Brat jego Jan w r. 1888 zorganizował jedną z najstarszych bibliotek T. C. L. na Śląsku w Kryrach. Od początku Paweł pomagał w jej prowadzeniu. Stale wzrastający księgozbiór zwrócił na siebie uwagę władz pruskich; w r. 1895 doszło do pierwszej rewizji przeprowadzonej przez żandarmerię, a wkrótce potem zabroniono prowadzenia biblioteki i nawet chciano ją skonfiskować. Na czas jednak ukryli ją bracia i odtąd już tylko Paweł potajemnie nią zawiadywał. W r. 1896 ożenił się i osiadł na samodzielnym 14-morgowym gospodarstwie. W r. 1897 Zarząd główny T. C. L. w Poznaniu mianował go swym bibliotekarzem w Kryrach. Biblioteczka szybko wzrastała i w r. 1906 liczyła wcale pokaźną liczbę 667 dzieł. Po pierwszej wojnie światowej G. oprócz propagowania czytelnictwa zajął się szerszą pracą społeczną wśród ludu śląskiego. Założył w Kryrach towarzystwo śpiewackie, brał udział w pracach plebiscytowych, oddawał większe usługi w okresie powstań śląskich, zwłaszcza trzeciego. Wówczas to wraz z dwoma synami zgłosił się do szeregów powstańczych (1921), jednak ze względu na podeszły wiek został wycofany do prac pozafrontowych. Między drugim a trzecim powstaniem podjął się niebezpiecznej i ryzykownej pracy zwożenia broni i ukrywania jej we własnych zabudowaniach, skąd przewożono ją dalej do powiatów zabrskiego, gliwickiego i kozielskiego. Do śmierci kierował G. biblioteką T. C. L. w Kryrach, a kiedy wskutek szczupłych funduszów brakowało w niej nowości, to z własnego księgozbioru pożyczał chłopom książki. Zmarł 23 VI 1936 r. G. był jednym z szarych, mniej głośnych budzicieli polskości na Śląsku; dzięki jego pracy w ciągu 48 lat książka polska wykarmiła niejedno serce śląskie pięknem słowa polskiego i szlachetnością myśli polskiej.
Stasiak P., »Wielki czytelnik« Paweł Garus w Kryrach, »Silva Rerum«, 1937, z. 7, s. 172–5; Kisielewski J., Światła w mroku. Pięćdziesiąt lat pracy T. C. L. Poznań 1930, s. 70, tam na s. 53 fotografia G-a.
Stanisław Szczotka